خانه های قدیمی ایرانی

خانه های قدیمی ایرانی

چکیده:

مسكن به عنوان محل سكونت و آسایش، یكی از نیازهای اولیه بشری و از نخستین مسائلی است كه انسانها همیشه به دنبال یافتن پاسخی مناسب و منطقی برای آن بوده اند. بنابراین هنگامی كه به معماری گذشته ایران می پردازیم مسكن نیز جائی در بحث هایمان خواهد داشت. اما به دلائل مختلف از جمله عدم استحكام خانه ها در قدیم و عدم توجه به حفظ و نگاهداری آن خانه ها در ادوار قبل از صفویان در اصفهان باقی نمانده اند.

در دوران صفویه معماری نیز همچون دیگر هنرها مورد توجه قرار گرفت و در كنار كاخها و پلها و بازارها و مساجد، خانه های باشكوه ساخته شد و اصفهان به شهر پنجره های رنگین در جهان مشهور شد اما با اضمحلال صفویان و انتقال پایتخت و افول شهر اصفهان شور و شوق عصر صفویه كه بسیاری آن را دوران طلائی معماری و سایر هنرها نامیده اند.

 به شدت نقصان گرفت و مهاجرتها و عدم امنیت ناشی از انتقال قدرت بین سلسله ها باعث شدند زمینه های تخریب خانه های باشكوه و مجلل فراهم گردد. بطوری كه امروز در شهر اصفهان خانه هائی كه متعلق به دوران صفویه باشد بسیار كم هستند و این مطلب علاوه بر مسائلی كه مورد اشاره قرار گرفتند ناشی از تحولاتی است كه در قرن نوزدهم زمان حكومت قاجارها در جهان به وقوع پیوست و مواردی همچون افزایش جمعیت، گسترش تجارت خارجی، تورم قیمت ها و تماس فزاینده با كشورهای اروپایی بر ساختار قدرت داخلی، ارزش ها و اندیشه ها تاثیر نهادند و شهر اصفهان كه خسارتهای بیشماری را متحمل شده بود از حكومت ظل السلطان به بعد دچار تغییراتی شد كه در كالبد شهر به خوبی احساس می شود.

در بررسی هائی كه متخصصین و پژوهشگران در باره واحدهای مسكونی اصفهان به عمل آورده اند این نكته مشخص می شود، كه در هر دوره ای تدریجاً نوعی از معماری و نوسازی جدید انجام می گرفته كه بیشتر تحت تاثیر عوامل فرهنگی و اقتصادی بوده است.

امروز شهر اصفهان در نوسازی ها و ساخت و سازهای برق آسا بسیاری از خانه ها و منازل مسكونی باشكوه خود را از دست داده، بطوری كه بناهای ناهمگونی كه به سرعت قد كشیده و بر افق نیلگون اصفهان اثر گذاشته اند، رنگین كمانهای شیشه ای خانه های قدیم شهر را از جلوه واقعی عاری كرده اند، خوشبختانه در سالهای پس از پیروزی انقلاب سازمان های ذیربط همچون سازمان میراث فرهنگی و سازمان مسكن و شهرسازی و سایر نهادها احیاء این میراث ها را در برنامه كار خود را قرار دادند و با استفاده از استادكاران متخصص بعضی از آنها را بازسازی و مرمت كرده و با اعطاء كاربری های مناسب از زوال آنها جلوگیری كردند، بطوری كه چند خانه جالب از دوران صفویه و قاجاریه احیاء شده اند.

بهرحال قبل از آن كه به معرفی چند خانه بپردازیم برخی ویژگی های اختصاصی خانه های قدیمی اصفهان را ذكر كرده و تاكید می كنیم كه این ویژگی ها در بیشتر شهرها یكسان بوده و تنها در برخی استانها به دلائل آب و هوا و عوامل جوی تفاوتهائی در نحوه ساخت آنها می بینیم.

ویژگی های خانه‌های قدیمی

از جمله خصوصیات خانه های قدیمی در اصفهان و بیشتر شهرها مساحت زیاد آن است. سبك معماری آنها نیز به این صورت است كه از دو قسمت اندرونی و بیرونی بوده است. این خانه ها از قسمت های ذیل تشكیل می شده اند:

1- سردر ورودی 2- در ورودی 3- هشتی ورودی 4- راهروی ورودی 5- ایوان ها 6- حیاط و اتاقهای اطراف آن 7- حوض 8- زیرزمین 9- سرویس ها

سر در ورودی :‌ سر در ورودی معمولاّ طوری ساخته می شد كه در زمستانها مانع از ریزش برف و باران بود و در تابستانها نیز مانعی برای تابش مستقیم آفتاب به شمار می رفت. در بالای سردر آیاتی از قرآن كریم یا عبارات مذهبی نوشته می شد تا هنگام ورود و خروج از زیر آیات قرآنی یا روایات و عبارات دینی عبور كنند.